Dosya soneki olarak da bilinen dosya uzantısı bir dosyanın tam isminin sonundaki karakter grubudur.
Dosya uzantıları Windows gibi işletim sistemlerinde bir dosyanın hangi program tarafından açılacağının belirlenmesine yardımcı olur.
Örneğin evodevim.docx dosyası docx uzantısıyla biter ve genellikle bilgisayarda Microsoft Word programıyla ilişkilendirilir. Eğer bu dosyayı açmak için çift tıklarsanız, Windows bu dosyanın DOCX uzantısıyla bittiğini görür ve Word programıyla açar.
Dosya uzantıları genellikle dosya türünü veya dosya formatını da gösterir. Ama her zaman gösterecek diye bir kaide de yoktur. Çünkü herhangi bir dosyanın uzantısının ismi değiştirilebilir fakat uzantı ismini elle değiştirdik diye bu dosya başka bir formata dönüştürülmüş sayılmaz. Dosyanın yapısı sabit kalır.
Dosya Uzantıları ve Dosya Formatları
Bu iki kelime sıklıkla birbiriyle yer değiştirilerek kullanılır. Fakat dosya uzantısı sadece birkaç harften oluşan bir kelimedir. Halbuki dosya formatı dosyanın içindeki verilerin organize olma şekli, yani diğer bir değişle dosya türüdür.
Mesela benimdosyam.csv dosya ismindeki csv karakter seti bizlere bunun bir CSV dosyası olduğunu işaret eder. İsmin sonundaki bu csv kelimesini kolayca yeniden isimlendirerek benimdosyam.mp3 haline getirebilirim. Fakat sırf ismindeki uzantıyı elle değiştirdiğim diye bu CSV türündeki dosyayı akıllı telefonda müzik oynatıcıyla çalıştırabilirim anlamına gelmez. Çünkü dosyanın özü hala bir metin satırı (csv formatı) olarak kalır. Yani mp3 müzik dosyasına dönüşmez.
Bir dosyayı açan programı değiştirme
İşletim sistemleri bir dosyaya çift tıklayarak açmaya çalıştığınızda bu dosyanın uzantısına bakar ve hangi programla açacağına karar verir.
Fakat günümüzde en çok kullanılan resim, video ve ses formatları genellikle birden fazla programla uyumludur yani çalıştırılabilir. Bununla birlikte, tüm Windows sürümlerinde bir dosya türüyle sadece tek bir program ilişkilendirilebilir. Yani bir dosya formatını açmak için sadece tek bir program atanır. Fakat Windows’un denetim masasından bu ayarları değiştirebilir yani bir dosyayı hangi programın açacağını siz belirleyebilirsiniz.
Dosyaların formatını dönüştürme
Bazı format dönüştürücü programlar sayesinde herhangi bir dosyanın formatını başka bir formata çevirebilirsiniz. Tabii ki kullanacağınız programın hem çevrilen hem de çevrilecek dosya formatını desteklemesi gerekiyor.
Örneğin sizin dijital kameranız SRF dosyası olarak fotoğrafları kaydediyor ama web sitenizde yayınlanacak fotoğrafların JPEG formatında olması gerekiyor. Dosyanın ismindeki .srf yi el ile değiştirerek yerine .jpeg yazmak hiçbir işe yaramaz. Bunun yerine Adobe Photoshop gibi bir yazılımla srf dosyasının formatını jpeg olarak dönüştürmeniz gerekiyor.
Çalıştırılabilir Dosya Uzantıları
Bazı dosya uzantıları çalıştırılabilir olarak sınıflandırılır. Bunun anlamı bu tür dosyalara tıkladığınız zaman sadece görüntüleme veya oynatma yapmaz. Onun yerine bu dosyalar kendi başlarına bir şeyler yaparlar. Mesela bir programı yükleyebilir, bir işlemi başlatabilir veya bir kodu (script) çalıştırabilirler.
Çalıştırılabilir dosyalar bilgisayarınıza çok fazla şey yapabilecekleri için, bu tip dosyaları kullanırken dikkatli olmalısınız ve güvenmediğiniz çalıştırılabilir dosyaları çalıştırmamalısınız.